تعلیم و تربیت به مثابه گفت‌وگو: بازخوانی اندیشه‌های باختین در آموزش

چکیده

هدف این مقاله، بازخوانی مفاهیم بنیادین اندیشه‌های میخائیل باختین در زمینه زبان، گفت‌وگو، و چندآوایی و تبیین ظرفیت‌های آن برای بازتعریف تعلیم و تربیت در جهان معاصر است. این پژوهش از نوع مروری-مفهومی با رویکرد تحلیل توصیفی و روایت‌محور است. منابع مورد استفاده شامل آثار اصلی باختین، تحلیل‌های انتقادی پیرامون نظریه‌های او و مطالعات کاربردی در زمینه آموزش در بازه زمانی ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۵ بوده‌اند. فرایند تحلیل به‌صورت نظام‌مند و مبتنی بر تفسیر مفاهیم کلیدی در بستر تربیتی انجام شده است. یافته‌های این مقاله نشان می‌دهد که مفاهیمی مانند گفت‌وگومندی، چندآوایی، پاسخ‌مندی و کارناوال‌گرایی می‌توانند بنیاد نظری و عملی مناسبی برای تحول در نظام‌های آموزشی فراهم سازند. این مفاهیم، ساختار قدرت در کلاس درس را بازتعریف کرده، نقش معلم و دانش‌آموز را از مواضع اقتدار و انفعال به روابط مشارکتی، خلاقانه و اخلاقی سوق می‌دهند. همچنین نشان داده شد که گفت‌وگو می‌تواند هم به‌عنوان روش تدریس و هم ارزشیابی به کار رود و در آموزش زبان و علوم انسانی کاربرد عملی و مؤثر داشته باشد. مقاله حاضر استدلال می‌کند که اندیشه‌های باختین، ظرفیت نظری و کاربردی فراوانی برای نوسازی تعلیم و تربیت معاصر دارند. این رویکرد با عبور از الگوهای سنتی و سلسله‌مراتبی، زمینه تربیتی تازه‌ای مبتنی بر تعامل، تنوع، و خلق مشترک معنا فراهم می‌آورد.